Разведчик Кузнецов

Олӧ Кужба сиктын Великӧй Отечественнӧй войнаса ветеран Иван Алексеевич Кузнецов. Сьӧкыд, но интереснӧй олӧм вуджис тайӧ мортыс.

1941-ӧд воын Иван Алексеевичӧс мобилизуйтicны фронт вылӧ. Недыр велӧдыштӧм бӧрын индicны полкса разведкаӧ. И со ёртъяcкӧд Иван Алексеевич мӧдӧдчиc медвoддза задание вылӧ. Индӧминӧ  воӧдчӧм могысь разведчикъяслы коліс вуджны сизим километр кузьта нейтральнӧй зона. Сэтi мунігӧн зонъяс казялicны ичӧтик хутор. Сувтӧдicны часӧвӧйясӧс да пыриcны ӧти керкaӧ шойччыны. Но регыд кылicны лыйсьӧм шыяс. Разведвзвод уcькӧдчис керкаысь. Лыйсьӧм шыяс да гранатаяслӧн взрывъяс улын Иван Алексеевич медводдзаяс лыдын котӧртic улича вылӧ. Пельӧс cайсян уськӧдчис рыжӧй немеч. Иван Алексеевичӧс аддзӧм бӧрын фашист веськӧдic автоматлысь стволcӧ разведчик вылӧ, но лыйны эз удит: коми пармаса зон ыджыд вынӧн винтовка прикладнас кучкис немечлы каскаӧн вевттьӧм юрас. Немеч усис муас. Здук-мӧд кежлӧ том морт шӧйӧвошлic. Ӧд тайӧ фашистыс вӧлi медводдза мортӧн, кодӧc виис Иван Алексеевич. Тайӧ секундъяcыc сувтicны дона. Усьӧм немеч сайсянь петкӧдчис мӧд фашист, кодi лыйис Иван Алексеевичлы автоматысь морӧсас. Зон шатовмунi, а сэсся ыджыд пожӧм моз надзӧникӧн пӧриc мыш вылас. Иван помнитӧ, кыдзи сiйӧ некымынысь апыштiс чӧскыд сынӧдсӧ, кодi пыр жӧ петic артмӧм ранаӧдыс, а сэсся воштic садьсӧ. Бӧрыннас нин тӧдмалic, мый сиктас сэки вӧлӧма немечьяслӧн рота мында разведывательнӧй группа. Миян разведчикъяс панӧмаӧсь накӧд тыш да вӧтлӧмаӧсь сиктысь. Весиг мыйкӧ мындаӧс босьтӧмаӧсь пленӧ. Задание олӧмӧ пӧртӧм бӧрын взвод бӧр воӧдчис часьтӧ. Сьӧкыда ранитчӧм воинӧс кыскӧмаӧсь нӧсилка вылын пленӧ босьтӧм фашистъяс.

Полевӧй госпитальӧ воӧм бӧрын врач видлалic ранитчӧмаӧс, а сэсся тӧждысьӧмпырысь юӧртic аслас уджъёртъяслы, мый дояиныс боецлӧн вывтi сьӧкыд (пуляыс мунӧма дзик сьӧлӧм бердӧдыс) и оз куж шуны, коляс-ӧ тайӧ мортыс ловъяӧн. Но врачьяслӧн сямлуныс да том мортлӧн крепыд вир-яйыс вермисны: Иван Алексеевич воис ас садяс. Бурдӧдыcь врач, олӧмакодь нывбаба Елизавета Михайловна, тшӧкыдакодь шмонитлic Иванкӧд: «Кузнецов, тэнад сьӧлӧмыд ранитчӧм бӧрад вeськыдладор морӧсад вуджӧма, тiпкӧ, кылӧ, танi». Вочаcӧн рана бурдic, и Кузнецовӧс 1943 вося мартын лэдзисны гортас отпускӧ. Гортас мамыс топӧдic морӧс бердаc дона пиыслысь еджыд юрсӧ да нимкодьысла бӧрддзис. Важӧнкодь нин волic сылы пиыcлӧн кувсьӧм йылысь шог юӧр, а со тай — бара на мойвиис кутлыны аcсьыс быдтаcсӧ, кывзыны сылысь муса гӧлӧссӧ. Пӧрысь батьыс гусьӧникӧн чышкышталic синъяссӧ, посни чой-вок (найӧ вӧлiны Иван кындзи сизимӧнӧсь на) бергалicны жӧ вок гӧгӧр да любӧпырысь видлалiсны сылысь салдатскӧй паськӧмсӧ.

Ӧдйӧ коли отпуск. И бара фронт. Кузнецов веськалic 3-ӧд Украинскӧй фронтвывcа раз­ведкаӧ. Враг курччаcис на ярмӧм звер моз, но векжӧ бӧрыньтчис. Наступайтiгӧн колiс вуджны Днепр. Разведрота водзӧ, кӧнi служитic Иван Алексеевич, командование сувтӧдic мог — вуджны Днепр вомӧн, ю мӧдарас лӧсьӧдны плацдарм да кутчысьны сэнi сэтчӧдз, кытчӧдз оз вуджны сӧветскӧй дивизиялӧн глав­нӧй вынъяcыc. Ротаӧн командуйтic старшӧй сержант Чикригин. Сылӧн замполитӧн вӧлi Кова­лёв. Вуджны тшӧктicны войнас. Пыжъясӧ сӧвтicны боезапас: патронъяс, гранатаяс, пулемётъяс. Аскӧд боcьтicны тшӧтш полевӧй кухня да мыйкӧ мында сёян-юан. Медводз колiс воӧдчыны дi вылӧ, кодi сулалic мӧдар берегсянь матынджык да сэcянь нин вуджны индӧм местаӧдзыс. Юсяньыс неылын сулалic ичӧтик сикт. Заданиелӧн план серти сӧветскӧй боецъяслы колiс боcьтны сiйӧс. Сикт сайын тыдалic джуджыд мыльк. Сэнi сулалicны орудиеяслӧн да миномётъяслӧн батареяяс, маскируйтӧм пулемётнӧй точкаяс. Тшӧкыда качлicны ракетаяс, югдӧдлicны сап пемыд войсӧ.

Дi вылӧ воӧмсӧ фашистъяс эз казявны. Но мӧдар берегӧ вуджигӧн нин найӧ восьтicны чорыд автоматнӧй да пулемётнӧй би. Кутісны шлопкыны миномётъяс.

— Me бӧрся! — горӧдic политрук да медводз уськӧдчис котӧртны. Сы бӧрся «ура!» горзiгтырйи мӧдic котӧртны рота. Сiйӧ пӧшти сувтлытӧг шыбитic фашистъясӧс сиктысь. Но cиктcайса мыльк вылӧ кайигӧн сӧветскӧй салдатъяcлӧн атакаыc тшӧкмунic. Боецъяс татчӧ кодйысисны, а мӧд лунас дивизия дзоньнас вуджис ю вомӧн, кодйис окопъяс, вӧчалic блиндажъяс.

Лун и вой грымгисны немечьяслӧн орудиеяс. Сьӧкыд вӧлi кыпӧдны юр. Но сӧветскӧй салдатъяс, тшыг нисьӧ пӧтӧсь (сёян-юансӧ ю вомӧн вуджӧдны эз вермыны, а сиктын олысьяс эз вӧвны), чорыда водзсасисны фашистъяслы, а корсюрӧ и асьныс на кыпӧдчылicны контратакаӧ. Кузнецовлы эз нин мойви ёртъясыскӧд тшӧтш босьтны высотасӧ: шестиствольнӧй миномётлӧн снарядыс веськалic ciйӧ блиндажӧ, кӧнi ёртъясыскӧд шойччис коми зон. Блиндажлӧн накатыс чегъясис, а взрывлӧн гыыс контузитic Куз­нецовӧс.

Тайӧ пӧрйӧ Иван Алексеевич бурдӧдчис поле­вӧй гоcпитальын. Бурдӧм бӧрас салдат суӧдic аcсьыс частьсӧ Николаевскӧй областьын нин. Taнi коліс вуджны Южнӧй Буг ю. Разведроталы урчитісны вуджны юсӧ да боcьтны мӧдарсьыс плацдарм, мед бӧрыннас кокньӧдны дивизиялӧн главнӧй вынъяслысь вуджӧмсӧ. Вуджтӧдз войдӧр политрук чукӧртic разведчикъясӧс да бура сёрнитic накӧд командованиелысь план олӧмӧ пӧртӧм йылысь. Ciйӧ висьталic, мый мӧдар берегсьыc тыдалысь сиктыс шусьӧ Краснӧй Koнстaнтинoвкaӧн. Тайӧ сиктас фашистъяс неважӧн сюйӧмаӧсь гуясӧ нелямын сюрс еврейӧc, киськалӧмаӧсь бензинӧн да ловъя вывcьыс сотӧмаӧсь. Сотчӧм йӧз пиас вӧлӧмаӧсь и челядь, и нывбабаяс, и пӧрысь йӧз. Унаӧн вӧлӧмаӧсь на ловъяӧн, кор бульдозеръяс заводитӧмаӧсь тыртавны гуяссӧ. Боецъяс ловныcӧ кутӧмӧн кывзicны политрукӧс.

Войнас разведрота вуджис Буг ю. Мӧдлапӧ­лас метр дас кымын нюжӧдчис алькӧсін. А водзын, кыр йылын, вӧлiны немечьяс. Разведроталысь вуджӧмcӧ найӧ эз казявлыны. Асъядорыс босьтчисны вуджны миян главнӧй вынъяс. Уна йӧзыдлысь ноксьӧмсӧ враг казялic да восьтic би. Иван Алексеевич аслас отделениекӧд буретш нуръяcис, кор на дорӧ матӧ уcи граната. Осколокыс веськалic Иванлы кокас, а орччӧн пукалысь Павел Соломинӧс ранитic сояс. Кӧртасьӧм бӧрын Павел ас вылас кыcкис Иван Алексеевичӧс сайӧдчанiнӧ. А мӧд лунас кыкнаннысӧ вуджӧдicны полевӧй госпитальӧ. Бурдӧдчигкоcтi частьыс, кӧнi служитic Кузнецов, муніс-зырис водзӧ. Суӧдic ciйӧc Иван Алексеевич Молдавияын нин.

Ӧтчыд разведчикъяслы сетicны боевӧй задание — вайны «языкӧс». Тайӧ делӧ вылас мӧдӧдicны квайт морта котыр. Ыджыднас индicны Кузнецовӧc.

Немечьяслӧн главнӧй окопъяссянь метра ветымын кузя кыссис миянланьӧ окоп. Сы помын сулалic дозорын налӧн часӧвӧй. Тайӧ салдатсӧ и мӧвпыштicны босьтны разведчикъяс. Мӧдӧдчисны войнас, асъядорыс нин. Кузнецов тӧдic, мый тайӧ каднaс часӧвӧйлӧн сюсьлуныс векджык вошӧ. Асланым боевӧй охраналӧн окопсянь мӧдicны кыссьыны немечьяслань. Шӧрас кыссис ёртыскӧд Кузнецов (налы коліс боcьтны часӧвӧйсӧ чӧв-лӧня), а ӧтар-мӧдар бокӧдыс — нӧшта нёльӧн. Ыджыд опыта разведчикъяс кыссисны гусьӧн. Нырвизьсӧ кутicны луннас водзвыв корcялӧм пасъяс серти. Немеч дорӧ воигӧн Кузне­цов весиг лолавныcӧ кутic муас. Здук мысти, кор фашист бергӧдчиc миян разведчикъяслань мышкӧн, Кузнецов чеччыштic сы вылӧ. Фашист эз удит весиг горӧдныcӧ, кыдзи багатырлӧн шуйга киыс гартовтчис сылӧн сьылi гӧгӧр да ошлӧн кодь паськыд лапаыс тупкис нырсӧ и вомсӧ. Веськыд кинас Иван ыджыд вынӧн бертовтic враглысь кисӧ, кодӧн ciйӧ кутiс винтовкасӧ. Ciйӧ жӧ здукаc воис Кузнецовлӧн ёртыс да тойыштic часӧвӧйлы вомас водзвыв лӧсьӧдӧм кляп. Та бӧрын немечӧc кӧрталicны да кыскисны бокӧджык. Командованиелысь тшӧктӧм лоис пӧртӧма олӧмӧ.

Сӧветскӧй войска писькӧдчис водзӧ. Воис индӧд видзӧдны пышйысь фашистъяс бӧрся да пыр кутны топыд йитӧд асланым командованиекӧд. Тайӧ задание вылӧ ыстicны дас кык мортӧс. Группаӧн юрнуӧдіс взводса командир Павленко. Куим лун чӧж разведчикъяс видзӧдалicны, кыті бурджык лоӧ вуджнысӧ. И co 1944 во май 10-ӧд лунся войӧ разведчикъяс вуджисны мӧдлапӧлас. Пыжӧн веськӧдлicны Павел Соломин да Иван Кузнецов. Мӧдар берегӧ вотӧдз кылicны гранаталысь взрывъяс, сяркнитicны автоматнӧй ӧчередьяс. Кузнецов кылic, кыдзи дру­гӧн сьӧктаммис веськыд кокыс. Тайӧ веськалic разрывнӧй пуля да дрӧбитic кокчер лысӧ. Дрӧбитчӧм лы ньӧти эз кут. Помтӧмӧн кутic кажитчыны быд здук. Кузнецов заводитic варччыны асланым берегланьӧ. Пуляяс шутьлялicны кӧнкӧ зэв матын. Регыд кымыньӧн варччыны Кузнецов эз нин вермы. Жугалӧм кок ёна доймис, ковмис бергӧдчыны мыш вылас да сетчыны ва визувлы. Тайӧ войыс Кузнецовлы вӧлі помасьлытӧмӧн. Медбӧрын зонлӧн юрыс инмис бе­регӧ. Недыр шойччыштӧм бӧрын Иван кутic кавшасьны кыр йылӧ. Бӧръя вынъяссӧ зэвтӧмӧн ранитчӧм боец векжӧ кыссис вылiас. Эз нин кывлы, кыдзи локтӧмаӧсь асланым йӧз, вундалӧмӧн пӧрччӧдӧмаӧсь сапӧгсӧ, кӧрталӧмаӧсь ранасӧ да пуктӧмаӧсь шина. Кузнецов кындзи ловйӧн тайӧ тышас кольӧмаӧсь сӧмын Павел Соломин да кык сапёр.

Госпитальын, кытчӧ вайисны Кузнецовӧс, шуисны вундыны коксӧ: заводитӧма пежасьны. Но вундыны коксӧ Иван эз лэдз, кутшӧмкӧ шудӧн бурдic да бӧр сувтiс кок вылас. Бурдӧм бӧрын Кузнецов веськалic 1-й Белорусскӧй фронт вылӧ, кодӧн командуйтic нималана маршал Жуков. Бойяс мунicны нин Германиялӧн муяс вылын. Полк, кӧнi воюйтic Кузнецов. Берлинӧдз комын километр вотӧдз, вежис нырвизьсӧ Чехословакиялань. Танi и помалic Иван Алексеевич войналысь сьӧкыд туйсӧ.

1945 воcя декабрын Кузнецов воис аслас чужан cиктӧ — Кужйӧ. Кольччис уджавны колхозӧ. Муяс вылын нянь воис омӧля, мӧсъяс лысьтicны кӧза мында. Эз повзьывлы Иван Алексеевич фронт вылын, пыр вӧлi медводдза визьын, эз повзьы тайӧ мортыс и мирнӧй уджвывса сьӧкыдлунъясысь. Регыд Иван Алексеевичӧc индісны бригадирӧн. Тайӧ удж вылас Кузнецов вӧлi 1976 воӧдз. Эз вӧв кокни бригадирлы, торъя нин войнабӧрса медводдза воясӧ. Техника абу, вӧвъяс вынтӧмӧcь, да и йӧзлӧн эбӧсыс этша. Унаӧн на пиысь вуджисны леcопунктӧ, кӧнi сёян-юансӧ сетлicны колхозын дорысь унджык. Тшӧкыда та вӧcна бригадир, йӧзӧc удж вылӧ ысталӧм бӧрын, босьтлic чер либӧ мукӧдпӧлӧc инструмент да ачыс камгис-уджалic, а рытнас мунлic примитны йӧзлысь уджcӧ. Гижсян удж кольлic вой кежлас.

Вочаcӧн колхоз ёнмис, йӧз бергӧдчисны ас сиктӧ. А 1965 воын, кор котыртчис совхоз, сиктса овмӧс топыда сувтic кок йылӧ. Йӧв, яй да картупель государcтволы вузалӧм кузя Кужca отделение пыр вӧлі медводзын. Эм таын ыджыд пайыс и Иван Алексеевичлӧн, кодi ставнас асьсӧ сетic му дорын уджлы. Важ ранаяс тшӧкыда казьтылicны ас йывcьыныс. Врачьяс некымыныcь тшӧктылicны Кузнецовлы боcьтны вермытӧмлысь группа, но Иван Алексеевич и кывзыны эз кӧcйы татшӧм сёрнисӧ.

— Уджала, кытчӧдз вынӧй тырмас, — татшӧм ветеранлӧн вочакывйыс. Но дзоньвидзалун да арлыд векжӧ босьтicны ассьыныс: лои дугдыны бригадиралӧмысь. Ӧнi Иван Алексеевич уджалӧ гаражcа котельнӧйын. Оз вермы мӧд ногыс та­йӧ мортыс — коммунист, труженик, войнаса ветеран

            М. ЮШКОВ,

(миян общ. корр.).

Кужба.

Ленин туйӧд, 1979.